Remembering the war in New Guinea - Interview with Ilias Toanana

Story bilong Ilias Toanana (Interview)
(Indigenous perspective)
This interview was conducted by Dr Hiromitsu Iwamoto and transcribed/translated by Pastor Jacob Aramans

Dr Iwamoto: Wanem nem bilong yu?

Ilias: Nem bilong mi Ilias Toanana.

Dr Iwamoto: Amas krismas bilong you?

Ilias: Mi igat 105 krismas.

Dr Iwamoto: Taim ol Japanese i kam yu i mekim wanem samting?

Ilias: Taim ol Japanese i kamap, mi pasta na mi save mi pasta na mi save raun long ples na siapan i kamap na mi lukim ol. Mipela olgeta mipela ino save kamap long waniem. Long waniem nogat toktok pastim bambai mipela isave. Mipela olgeta mipela ino save kamap long wanem. Long wanem, i nogat man i tokim mipela pastaem bambai mipela isave Siapan ikamap. Orait na i kamap mipela i lukim ol. Ol i toktok. Bambai ol i toktok long pait na mipela i no save. Orait na em i kamap ol i raun long ol peles. I no pait yet ol i raun pastaim long ol peles. Ol i go nambaut nambaut orait na ol i no stap wantaim. Taim pait i pinish, orait ol i go wantaim, ol i go long Rabaul na ol i stap wantaim. Mipela i lukim ol. Ol i ron long wok bilong ol yet. Na pait ol ino tokim mipela. Mipela i pait olsem. Nogat. Mipela i lukluk nating long ol tasol. Nogat tru. Orait na ol i mipela i lukluk nating long ol. Na ol tu, ol i no tingting long mipela. Na bai ol i mekim nogut long samting bilong mipela kaikai olsem. Tasol em ol i stap ol i nogat kaikai. I gat rais bilong ol. Kaikai nogat tasol ol i tok putim wantaem tasol na ol i no save kaikai.Ol i save laik kaikai tasol a tapiok bilong mipela em ol i save kaikai na kaikai bilong ol i stap gut. Sori long mipela orait ol i toromoi mani. Na mipela go long ol mipela i no holim. I no olsem mani ya olsem bilong mipela, bilong yumi. Nogat.

Dr Iwamoto: Yu kisim sampela moni bilong Japanse?

Ilias: Mipela kisim. Mipela kisim liklik. narapela kain moni (Japanese moni) i no olsem dispela. mipela i kisim. Mipela i holim tasol. Na mipela i no baim sampela samting long en.

Dr Iwamoto: Yu pasta. Long taim bilong Japanese mekim gut bilong ol, long judge bilong yu, yu orait long taim bilong Japanese?

Ilias: Nogat. Ah, mipela i save tokim ol long go baim kaikai bilong ol. Tasol ol i no laik. Tingting bilong ol long givim mipela kaikai bilong ol ikam long mipela.Mipela i no save baim.

Dr Iwamoto: Ol i kisim kaikai bilong yupela, na ol i peim na ol baim tu or nogat?

Ilias: I nogat. Ol i no save baim. Tasol sampela, ating long tingting bilong ol, ol i givim mipela sampela liklik moni.

Dr Iwamoto: Yupela bung wantaim long lotu bilog yupela?

Ilias: Nogat. lotu, ol i save stap tasol long camp. Ol i no laik tokim mipela long lotu or God. Nogat lotu bilong ol we ol i bikpela long en. Nogat ol i stap tasol long samting bilong ol. Pait na ol i stap tasol. Na ol i no save stori long pait bilong ol long mipela tu.

Dr Iwamoto: Ol Japanese i paitim na kilim sampela man bilong yupela?

Ilias: I no gat man. Ol kain kain olsem yu toktok gut em. Ol i no save koros.Ol i save ol kain tingting bambai ol i makim nogut mipela nogat. Ol i samting bilong ol yet. Ol i laik koros, long ol yet.Na mipela i nogat. Lukluk nating long ol.

Dr Iwamoto: So, ol i stap long ples bilong yu. Wantaim yupela?

Ilias: Nogat tru. Olsem ol kain master i kamap yumi save, stap wantaim na tu ol yupela i kamap na telimautim ol kain toktok bilong yupela kam long mipela. Em ol nogat. nogat tru. Sampela i tingting mipela i stap wantaim.

Dr Iwamoto: Sampela i wok wantaim ol Japanis?

Ilias: Wok. Ol i tok i orait.

Dr Iwamoto: Wanem kain ol wok?

Ilias: Ol i save wok long ol kain wok bilog ol masta nogat. Ol i wok long gaden tasol. na ol i kisim kaikai na ol i save wok ya longpela hoas. Stat long monin i go inap long apinun.

Dr Iwamoto: Yupela mekim niupela gaden long Japanis?

Ilias: Mipela wokim planti niupela gaden.

Dr Iwamoto: Man tasol o meri tu wok long gaden?

Ilias: Man tasol. I nogat meri. Ol tu i nogat meri i kam wok wantaim ol so ol man tasol wok wantaim ol.

Dr Iwamoto: Ol Japanese i opim skul long hia?

Ilias: Nogat.

Dr Iwamoto: Ol Japanese kisim meri bilong yupela igo?

Ilias: Japan i no maritim meri bilong hia. Nogat. Na ol i no mekim nogut long ol meri bilong hia nogat. Ol man gutpela man tasol i stap long hia.

END



This page was last updated on 1 June 2004.
Visit the Australia-Japan Research Project XXXAbout the project and using the website Print version of this page Visit Art Direction Visit the Toyota Foundation Academic entry guided tour Schools entry guided tour General entry guided tour Contact the project Visit related sites Study original historical documents Refer to academic articles on key topics Read interviews with those who were there Read papers presented at our international symposium See maps of the region and campaigns Meet individuals and hear their stories Find answers to common questions about the war in New Guinea Learn about the major campaigns in the war Browse photographs and artworks Explore key aspects of the war through contributed theme pages